گلاب گیری کاشان یکی از شناخته‌شده‌ترین آیین‌های محلی در ایران است که هر ساله در فصل بهار و به‌ویژه در ماه اردیبهشت برگزار می‌شود. این مراسم، فرآیند استخراج عصاره گل محمدی است که به‌صورت سنتی در دیگ‌های مسی و با استفاده از آب انجام می‌شود. گلابی که به‌دست می‌آید، علاوه بر مصرف خانگی، کاربردهای دارویی و صادراتی هم دارد. شهر کاشان با اقلیم خاص و موقعیت جغرافیایی‌اش یکی از مراکز اصلی تولید گلاب در کشور به‌حساب می‌آید. در این مقاله به بررسی این سنت، مناطق شاخص گلاب‌گیری، زمان برگزاری و ابعاد فرهنگی و اقتصادی آن می‌پردازیم.
جشنواره گلاب گیری کاشان
جشنواره گلاب گیری، رویدادی سالیانه است که در ماه‌های اردیبهشت و خرداد در کاشان و روستاهای اطراف آن مانند قمصر و نیاسر برگزار می‌شود. این جشنواره شامل فعالیت‌هایی از جمله چیدن گل محمدی، فرآیند تقطیر گلاب، نمایش ابزارهای سنتی، فروش محصولات مرتبط می‌شود و گاهی هم با اجرای موسیقی محلی همراه است. اگرچه این جشنواره شکل تفریحی و فرهنگی پیدا کرده، اما همچنان محور اصلی آن، نمایش و ترویج شیوه سنتی تولید گلاب است. حضور گردشگران در این جشنواره نقش مهمی در رونق اقتصادی منطقه دارد.
در این ایام، مراسم‌هایی مثل برپایی بازارهای محلی، نمایش انواع گلاب و عرقیجات، و گلاب‌گیری در دیگ‌های مسی بزرگ برگزار می‌شود. مردم محلی با لباس‌های سنتی خود به این جشنواره‌ها آمده و گلاب را به‌صورت دستی در معرض فروش قرار می‌دهند. این جشنواره فرصتی است برای بازدید از مکان‌های تاریخی، آشنایی با صنعت گلاب‌گیری و همچنین لذت بردن از فضای آرام و دل‌نشین کاشان و اطراف آن، جایی که طبیعت و تاریخ در هم آمیخته‌اند. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک محلی، مانند فروشندگان گلاب، صنایع دستی، غذاهای محلی و اقامتگاه‌ها، در این فصل بیشترین درآمد سالانه خود را کسب می‌کنند.
گلاب گیری قمصر کاشان و گلاب گیری نیاسر کاشان، دو منطقه اصلی در این جشنواره هستند که در آن‌ها فرآیند برداشت گل محمدی، تقطیر گلاب و فروش محصولات مرتبط به نمایش گذاشته می‌شود. این جشنواره فرصتی مناسب برای معرفی توانمندی‌های محلی، هنرهای دستی و خوراکی‌های سنتی منطقه است.
تاریخچه
گلاب‌گیری کاشان تاریخچه‌ای دیرینه دارد که به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. این سنت در دوره‌های مختلف، از جمله دوران صفوی، در ایران رواج پیدا کرده است. کاشان یکی از مناطق مناسب برای کشت گل محمدی بوده و در دوره‌های مختلف، گلاب‌های تولیدی این منطقه به کشورهای مختلف صادر می‌شده‌اند. این فرآیند در ابتدا به‌صورت دستی انجام می‌شد و از دیگ‌های مسی بزرگ برای تقطیر استفاده می‌شد. مردم محلی در آن زمان‌ها در کنار گلاب‌گیری، هنرهای دیگری مانند تولید عرقیجات و صنایع دستی هم داشتند.
در دوره‌های بعدی، با پیشرفت تکنولوژی، ابزارها و روش‌های تولید گلاب تغییراتی پیدا کردند. اما همچنان در برخی مناطق مانند گلاب گیری نیاسر کاشان، روش‌های سنتی و قدیمی حفظ شده‌اند و در این مناطق، گلاب‌گیری با همان شیوه‌های قدیمی ادامه می‌یابد. این ترکیب از سنت و مدرنیته باعث شده تا گلاب‌گیری در کاشان نه تنها به‌عنوان یک صنعت، بلکه به‌عنوان یک میراث فرهنگی به‌شمار آید.
همچنین گلاب‌گیری کاشان از همان ابتدا نه تنها یک صنعت اقتصادی بود، بلکه به‌عنوان بخشی از فرهنگ و آیین‌های مذهبی نیز در نظر گرفته می‌شد. در بسیاری از مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، گلاب به‌عنوان نمادی از پاکیزگی و طهارت مورد استفاده قرار می‌گرفت. در نتیجه، گلاب‌گیری کاشان همزمان با تاریخ ایران در طول قرن‌ها به‌عنوان بخشی از هویت این سرزمین مطرح شده است.
گلاب گیری کاشان چه زمانی است؟
فرآیند گلاب گیری در کاشان معمولاً از اوایل اردیبهشت آغاز می‌شود و تا اوایل یا اواسط خرداد ادامه دارد. زمان دقیق آن بستگی به شرایط اقلیمی هر سال دارد؛ مثلاً اگر بهار زودتر آغاز شود، فصل برداشت گل و شروع گلاب‌گیری هم زودتر خواهد بود. در حالت کلی، بیشترین فعالیت‌ها در بازه ۱۵ اردیبهشت تا ۵ خرداد انجام می‌شود. چیدن گل‌ها معمولاً صبح زود انجام می‌شود، چرا که در این زمان بیشترین میزان اسانس در گل‌ها وجود دارد. بعد از برداشت، گل‌ها باید در همان روز تقطیر شوند تا کیفیت گلاب حفظ شود.
اردیبهشت، فصل گلاب گیری کاشان
اردیبهشت به‌عنوان ماه اصلی گلاب گیری شناخته می‌شود. در این ماه، دمای هوا به حدی‌ست که گل محمدی به حداکثر بازشدگی و میزان اسانس می‌رسد. اگر برداشت گل‌ها در زمان مناسب انجام نشود، هم از کیفیت گلاب کاسته می‌شود و هم میزان بازدهی آن پایین می‌آید. برنامه‌ریزی برای سفر به کاشان در این ماه، امکان بازدید از کل مراحل تولید گلاب را برای گردشگران فراهم می‌کند. این موضوع باعث افزایش آگاهی عمومی درباره تولید سنتی محصولات گیاهی شده و به نوعی آموزش غیررسمی درباره کشاورزی و فرآوری گیاهان دارویی محسوب می‌شود.
آب و هوای کاشان خشک و بیابانی است، به‌طوری‌که تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک را تجربه می‌کند. دمای هوا در تابستان به‌طور معمول به بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، در حالی‌که زمستان‌ها، شب‌ها دمای هوا به زیر صفر هم می‌رسد. بهار و پاییز، به‌ویژه ماه‌های اردیبهشت و مهر، بهترین زمان برای سفر به کاشان به حساب می‌آید، بنابراین در این ماه‌ها دمای هوا معتدل و دلپذیر است و گردشگران می‌توانند از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این شهر بهره‌مند شوند.
آئین گلاب گیری کاشان
آئین گلاب‌گیری کاشان یکی از مهم‌ترین سنت‌های این منطقه است که به‌طور کامل با استفاده از روش‌های قدیمی و ابزار سنتی انجام می‌شود. اولین مرحله این فرآیند، برداشت گل‌های محمدی است که معمولاً در اوایل صبح صورت می‌گیرد. این زمان به‌دلیل خنکی هوا و بالاترین میزان اسانس در گل‌ها، بهترین زمان برای برداشت است. گل‌ها با دست از ساقه‌ها چیده شده و به‌طور مستقیم به محلی که فرآیند تقطیر در آن صورت می‌گیرد منتقل می‌شوند.
در مرحله بعد، گل‌های چیده‌شده در دیگ‌های مسی بزرگ ریخته می‌شوند. دیگ‌های مسی به‌دلیل خاصیت‌های فلزی خود به‌طور بهینه حرارت را منتقل کرده و باعث تقطیر بهتر می‌شوند. سپس، گل‌ها با آب ترکیب شده و بر روی آتش قرار می‌گیرند. بخار حاصل از این ترکیب از طریق لوله‌هایی به محفظه‌های مخصوص منتقل می‌شود که در آن‌ها بخار به گلاب تبدیل می‌شود. این فرآیند تقطیر حدود ۴ تا ۵ ساعت طول می‌کشد و پس از آن، گلاب نهایی جمع‌آوری می‌شود.
پس از تولید گلاب، محصول به‌صورت مستقیم به بازار عرضه می‌شود و در برخی موارد، برای تقطیر مجدد گلاب (گلاب دوآتشه یا سه‌آتشه) از همان محصول اولیه استفاده می‌شود. این فرآیند به‌طور کامل در شهرها و روستاهای مختلف مانند قمصر و نیاسر ادامه دارد و نماد ارتباط مردم با طبیعت و تاریخ ایران است.
بهترین مکان گلاب گیری در اطراف کاشان
در بین مناطق اطراف کاشان، دو منطقه قمصر و نیاسر بیشترین شهرت را دارند. قمصر به‌دلیل کیفیت بالای گل‌ها و قدمت تولید گلاب در آن، به‌عنوان مرکز اصلی گلاب گیری شناخته می‌شود. نیاسر نیز به‌دلیل طبیعت خاص، مجاورت با آبشار و هوای خنک‌تر، مقصد جذابی برای گردشگران است. در این مناطق، کارگاه‌های سنتی و برخی مراکز کوچک تولید گلاب به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهند تا از نزدیک تمام مراحل تولید را مشاهده کنند. علاوه بر این دو منطقه، روستاهای دیگری مانند ون، سده، کامو و جوشقان قالی نیز در این زمینه فعال‌اند.
انواع گلاب کاشان
گلاب کاشان یکی از محصولات مهم و شناخته‌شده ایران است و در انواع مختلفی تولید می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. این تفاوت‌ها به‌طور عمده به روش‌های تقطیر، میزان گل مصرفی و تعداد دفعات تقطیر بستگی دارند. هر نوع گلاب، بسته به فرآیند تولید، کاربردهای متفاوتی در صنایع مختلف مانند داروسازی، لوازم آرایشی، مواد غذایی و حتی مراسم مذهبی دارد. در ادامه، به معرفی انواع مختلف گلاب کاشان و ویژگی‌های هرکدام می‌پردازیم. در فرآیند تولید، بسته به میزان گل مصرفی و دفعات تقطیر، انواع مختلفی از گلاب به‌دست می‌آید:
- گلاب معمولی: از تقطیر یک‌باره گل با آب به‌دست می‌آید.
- گلاب دوآتشه: با استفاده از گلاب به‌جای آب در مرحله دوم تقطیر تولید می‌شود.
- گلاب سه‌آتشه: تقطیر مجدد گلاب دوآتشه، محصولی بسیار غلیظ و گران‌قیمت ایجاد می‌کند.
- گلاب پس‌آب: مایع باقیمانده از فرآیند اصلی که معمولاً کیفیت پایین‌تری دارد و در مصارف غیرخوراکی استفاده می‌شود.
کاربردهای گلاب بسیار متنوع است؛ از استفاده در صنایع غذایی گرفته تا تولید لوازم آرایشی، داروهای گیاهی، و مصارف مذهبی مانند شست‌وشوی اماکن متبرکه.
اقامت در کاشان در فصل گلاب گیری
کاشان به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری محبوب در ایران، انواع مختلفی از امکانات اقامتی را برای مسافران خود فراهم کرده است. از هتل‌های پنج‌ستاره تا مهمان‌پذیرها و خانه‌های سنتی بازسازی‌شده، گزینه‌های اقامت متنوعی برای هر بودجه‌ای وجود دارد. بسیاری از گردشگران ترجیح می‌دهند در خانه‌های سنتی کاشان که در بافت تاریخی شهر قرار دارند اقامت کنند. این خانه‌ها با معماری سنتی ایرانی و فضای آرام خود، تجربه‌ای منحصر به فرد از فرهنگ و تاریخ کاشان را برای مسافران به ارمغان می‌آورند.
در کنار خانه‌های سنتی، هتل‌ها و مهمان‌پذیرهای مدرن هم در نقاط مختلف شهر قرار دارند که امکانات رفاهی مناسبی را برای اقامت فراهم می‌کنند. این مکان‌ها معمولاً به‌دلیل موقعیت مکانی خوب و دسترسی آسان به جاذبه‌های توریستی، انتخاب‌های محبوبی برای مسافران هستند. به‌طور کلی، اقامت در کاشان تجربه‌ای راحت و متفاوت را برای بازدیدکنندگان از این شهر تاریخی رقم می‌زند.
سفر به قم و کاشان با قطارهای ۵ ستاره فدک
برای سفر به مناطق گلاب‌خیز مانند قم و کاشان، استفاده از قطار گزینه‌ای مناسب و راحت است. سفر به قم با قطارهای ۵ ستاره فدک این امکان را می‌دهد که بدون دغدغه رانندگی، با آسایش و امکانات رفاهی مناسب، به مقصد برسید. قطارهای فدک با واگن‌های مدرن، خدمات پذیرایی در سطح بالا، کوپه‌های مجهز و اینترنت وای‌فای رایگان، یکی از انتخاب‌های مناسب برای سفرهای بهاری به مناطق مرکزی ایران هستند.
برای مطالعه بیشتر: با جاهای دیدنی کاشان بیشتر آشنا شوید.
با سلام من خودم در کاشان کار میکردم و این فصل نیز کاشان بودم خیلی مردم خونگرم و مهمان نوازی هستند بیشتر نقاط دیدنی شهر را گشتم خیلی خوش گذشت