خانه توکلی مشهد کجاست؟

بارگاه مطهر امام رضا(ع) همچون نگینی در قلب مشهد می‌درخشد و همین امر سبب شده تا این کلان‌شهر به اصلی‌ترین قطب گردشگری کشور تبدیل شود. اما در کنار این نگین درخشان، نباید پیشینه کهن و قدمتدار این شهر را نادیده گرفت. چراکه نامدارانی چون ابوالقاسم فردوسی، خواجه نصیرالدین طوسی، جابربرحیان، ملک الشعرای بهار و… را در سینه خود پرورش داده است و در ماندگاری تاریخ و ادب سرزمین فارس نقش به سزایی داشته است. وجود خانه‌های تاریخی مشهد دلیل دیگری است که بر ریشه‌دار بودن تاریخ در دل این سرزمین پهناور صحه می‌گذارد. خانه تاریخی توکلی، خانه‌ای قدیمی متعلق به دوران قاجار است که هویت و فرهنگ آن دوران را به تصویر می‌کشد.

معرفی خانه توکلی مشهد

خانه توکلی مشهد که اکنون به ‌عنوان یک اثر تاریخی و ملی نام آن در فهرست میراث فرهنگی و آثار ملی، دیده می‌شود، روزگاری محل سکونت تاجر معروفی به نام کشمشیان بوده که در زمینه تجارت خشکبار فعالیت می کرده است. تا دوران پهلوی اول نیز این خانه در اختیار ایشان بوده و آقای کشمشیان تمام مدت زندگی اش را در این خانه سکونت داشته است. این خانه بعدها توسط فردی به نام توکلی خریداری شد و به همین دلیل به خانه توکلی مشهد شهرت یافته است. البته طراحی پلان خانه توکلی مشهد و معماری بنای آن در سال ۱۲۲۱ توسط شخصی به نام احسان خان قرایی انجام شد.

بعد از دو قرن ماندگاری، بالاخره این خانه تاریخی در سال ۱۳۸۴ توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به ثبت رسیده و در سال ۱۳۸۹توسط شهرداری مشهد به مدت ۲ سال مرمت شد تا بتواند وسیله‌ای برای پیوند آیندگان به گذشته باشد و خاطرات افراد خانه در آن ماندگار بماند. از جمله کارهای مثبتی که در هنگام مرمت این بنای تاریخی انجام شد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عایق پشت بام بنا
• جداسازی قسمت نوکرنشین و اعیان ‌نشین به وسیله دیواری که تخریب شده بود
• ترمیم ترک های سقف ها و دیوارها
• ترمیم سقف ها و دیوارها و پنجره های چوبی
• کف سازی حیاط مجموعه

در حال حاضر درب این خانه به روی عموم باز است و موزه ای به نام موزه مکتب خانه در آن دایر شده است.

پلان خانه توکلی مشهد

اگرچه معماری بناهای دوران قاجار نسبت به بناهای دوران پیش از خود تحولات چشمگیری نداشته اما ویژگی‌های خاصی را در خود دارند که سبب تمایز آن­ها از دیگر بناهای تاریخی می­ شود. استفاده از پله در خانه‌ها یکی از اصلی‌ترین عناصری بود که از دوران قاجار در معماری خانه‌ها استفاده شده است. پلان خانه توکلی مشهد که در دو طبقه طراحی شده است اتاق‌هایی از جنس چوب را در دل خود جای داده است، درواقع اسکلت اصلی این بنا از چوب ساخته‌شده و در تمام اتاق‌ها از چوب استفاده شده است. استفاده از چوب، گرمای ویژه ای به این خانه بخشیده است.

وجود ایوان و ستون‌های گچ‌بری شده در دو طرف آن از دیگر مشخصه‌هایی است که در بناهای دوره قاجار به چشم می‌خورد. وجود این ایوان­ها و ستون‌ها در معماری دوره قاجار سبب شد تا تحولات عظیمی در نمای خانه‌ها، ایجاد شود. کاشی‌کاری، آجرکاری و آیینه‌کاری یکی دیگر از مشخصه‌های بارز معماری دوره قاجار است که در خانه تاریخی توکلی نیز دیده می‌شود. همین امر باعث شد استادان و هنرمندان بسیاری ذوق و سلیقه خود را در تزئین بناها به کار بگیرند و آثار زیبایی را خلق کنند.

درب ورودی این خانه بسیار ساده است و در بدو ورود به خانه توکلی مشهد با حوضی زیبا در وسط حیاط روبه‌رو خواهید شد و بی‌شک درختان تنومندی که در باغچه آن کاشته شده است توجه شما را جلب می‌کند. وقتی‌که به‌ سوی خانه حرکت کنید این ستون‌ها و ایوان گچبری و آجرکاری خانه است که شما را مجذوب خود می‌کند. در طبقه همکف این خانه زیبا‌ مطبخ،‌ اتاق‌هایی برای اقامت در فصل زمستان و یک دالان قرار گرفته است.

ستون های آجرکاری شده خانه توکلی

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این خانه دو طبقه، کاشی‌کاری و آجرکاری­هایی است که بسیار ظرافتمندانه در تمام قسمت‌های ساختمان بکار برده شده است. درب ورودی، نمای داخلی و نمای بیرونی تماماً با کاشی‌های نفیسی زینت داده‌شده‌اند. مجموعاً ۵ ستون آجرکاری شده در ایوان خانه تاریخی توکلی قرار داده شده است که بسیار ظریف و خلاقانه تزیین شده‌اند و هنر معماری ایرانیان را به رخ می‌کشند. وجود کتیبه‌هایی در بالای ستون‌های آجری و مزین شدن آن‌ها به دو آیه شریفه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد»، زیبایی نمای ساختمان را دوچندان کرده و جلوه‌ای ویژه به آن بخشیده است.

پنجره های ارسی

فضاهای داخلی خانه توکلی مشهد به ‌وسیله پنجره‌های کشویی چوبی به نام “ارسی” از یکدیگر جدا می‌شوند. شیشه‌های رنگی و مشبک بکار رفته در این پنجره‌ها زیبایی خاصی را در فضای داخلی خانه ایجاد کرده است. پنجره های بزرگ، نور فراوانی را به داخل اتاق ها هدایت می کنند که این ویژگی از مزیت های بارز این بناست.

طراحی و معماری زیبا و منحصر به فرد این بنا، همواره مورد توجه معماران داخلی و خارجی بوده است.

 شایعاتی در مورد خانه توکلی مشهد

شایعات و افسانه‌های زیادی در خصوص خانه تاریخی توکلی وجود دارد ازاین‌رو بسیاری از مردم آن را با نام خانه اجنه می‌شناسند. همسایگان و محلی‌های اطراف خانه توکلی معتقدند که در این خانه جنیان رفت‌ وآمد می‌کنند و همین مسئله سبب شده تا این بنای تاریخی سالیان درازی متروکه باقی بماند. به‌طوری‌که هنوز هم بسیاری از مردم شهر از وجود چنین بنایی در شهر بی‌خبرند. یکی از اصلی‌ترین دلایلی که سبب شده خانه توکلی مشهد با نام خانه اجنه شناخته شود، تعدد اتاق‌ها و تودرتو بودن آن‌ها بوده است. همچنین روشنایی کم عمارت نیز دلیل دیگری شد تا این نگرش غلط در مورد این اثر تاریخی شکل‌گرفته و گسترش یابد. البته رفت‌وآمد فقرا و کارتن‌خواب‌ها به این خانه در سیاهی شب نیز بر گسترش این باور اشتباه بی‌تأثیر نبوده و همین امر سبب ترس و وحشت در بین اهالی شده به­ طوری­که هنوز هم خیلی از اهالی از آن با نام خانه اجنه یاد می‌کنند.

خانه توکلی مشهد کجاست؟

مطمئناً در کلان‌شهری چون مشهد خانه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که عظمت و شکوه تاریخ را به تصویر می‌کشند اما متأسفانه با شروع طرح نوسازی بافت شهری برخی از آن‌ها مورد کم‌لطفی قرارگرفته و تخریب شده‌اند. خوشبختانه در بین خانه‌های تاریخی مشهد، خانه توکلی مشهد ازجمله بناهایی بود که به میراث فرهنگی نزدیک حرم واگذار شد و از تخریب به دور ماند.

در پاسخ به سوال خانه توکلی مشهد کجاست باید گفت که خانه توکلی در نزدیکی حرم و در ۵۵۰ متری آن واقع شده است. بنابراین اگر از درب نواب حرم خارج ‌شده و وارد خیابان نواب صفوی شوید با کمی پیاده‌روی به این بنای تاریخی خواهید رسید. بازدید از این مکان رایگان است و از ۸ صبح تا ۹ شب می توان به آن مراجعه کرد.

آدرس خانه توکلی مشهد: خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۷. یکی دیگر از خانه‌های تاریخی مشهد که در نزدیکی خانه توکلی قرار دارد خانه داروغه است که در موازات بازار مسگرها قرار گرفته است، اگرچه در حال حاضر با اقامتگاه‌ها و فروشگاه‌های لباس احاطه شده است.

خانه داروغه

یکی دیگر از خانه‌های تاریخی مشهد که در نزدیکی خانه توکلی قرار دارد خانه داروغه است که در موازات بازار مسگرها قرار گرفته است، اگر چه متأسفانه در حال حاضر با اقامتگاه‌ها و فروشگاه‌های لباس احاطه شده است و امیدواریم که مورد توجه شهرداری و سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد و برای حفظ و مرمت آن اقدام شود.

کلام پایانی

پس از استقرار سپاه اسلام در مشهد این خیابان‌ها بافت اصلی شهر را تشکیل می‌دادند که رفته‌رفته از مرکزیت شهر خارج شدند. از آنجایی‌که مشهد در نزدیکی نوغان و در  مسیر جاده ابریشم قرار داشت لذا تجار و بازرگانان زیادی در آن رفت ‌و آمد می‌کردند و در این محله‌ها اقامت داشتند. بی‌شک بازدید از خانه‌های تاریخی مشهد که هرکدام برگی از تاریخ را برایمان ورق می‌زنند زمان زیادی از شما نمی­گیرند. بنابراین اگر بار دیگر زائر حرم مطهر امام رئوف شدید، از دیدن این اماکن دیدنی غافل نشوید و ساعاتی را به بازدید از این یادگارهای تاریخی و زندگی گذشتگان اختصاص دهید. همچنین تصاویر خانه توکلی را نیز می‌توانید در اینترنت جستجو کنید و رمز و راز نهفته در آن را در تصاویر نظاره‌گر باشید.